Κάνοντας πιο ευχάριστη την επίσκεψη στον παιδίατρο

Τα περισσότερα παιδιά κάποια στιγμή κατά την παιδική ηλικία χρειάζεται να υποστούν ένα ιατρικό τεστ, μια εξέταση, μια διαγνωστική επέμβαση όπως αιμοληψία, λήψη ούρων, ράμματα, μια ακτινογραφία, έναν υπέρηχο ή άλλη διαγνωστική εξέταση, μια μικρή χειρουργική επέμβαση με τοπική αναισθησία, λήψη ούρων με καθετήρα ή βελόνα, ένεση φαρμάκου, παρακεντήσεις κα. Οι ενέργειες αυτές μπορεί να χρειαστεί να γίνουν στο μαιευτήριο, στο νοσοκομείο, στο ιατρείο. Ακόμα και μια απλή εξέταση σε παιδίατρο μπορεί να είναι επώδυνη και τραυματική εμπειρία για ένα παιδί, επομένως γονείς και επαγγελματίες υγείας χρειάζεται να κάνουμε ό,τι περνάει από το χέρι μας για να απαλύνουμε τον πόνο των παιδιών κατά την διάρκεια αυτών των διαδικασιών. Τα παιδιά, μικρά και μεγάλα, που μιλούν ή ακόμα όχι, έχουν το δικαίωμα να αντιμετωπίζουν τον λιγότερο δυνατό πόνο και δυσφορία κατά την διάρκεια εξετάσεων και δοκιμασιών.

Οι γονείς είναι καλό να είναι ενημερωμένοι και προετοιμασμένοι για αυτές τις καταστάσεις, να γνωρίζουν τους τρόπους που μπορεί να μειωθεί η ανησυχία του παιδιού, ο πόνος και το άγχος του. Αυτό που βγαίνει συνήθως «φυσικά» ως αντίδραση του ενήλικα είναι να υποσχεθεί στο παιδί ότι το τεστ ή η αιμοληψία δεν θα πονέσει ή ότι «θα πονέσει λίγο». Τα παιδιά, ωστόσο, αναφέρουν ότι αυτή η τακτική δεν βοηθάει, αντίθετα συχνά κάνει τα πράγματα και το συμβάν χειρότερο. Ακολουθούν τακτικές που μπορούν να υιοθετήσουν οι γονείς ώστε να απαλύνουν τον φόβο και το άγχος του παιδιού τους:

Τι λέμε στο παιδί που ρωτάει: «Θα πονέσει;» Πάντα πρέπει να αποκρινόμαστε με ειλικρίνεια και όχι με ψέματα. Από την άλλη μεριά, χρειάζεται να κάνουμε την απάντηση πιο διπλωματική και υποφερτή για το παιδί, ώστε αντί να του πούμε κατευθείαν «ναι, θα πονέσει» να του πούμε καλύτερα «μερικά παιδιά λένε ότι πονάει κάπως, άλλα δεν ενοχλούνται και πολύ».

Ο πόνος είναι μια πολύ υποκειμενική κατάσταση. Η έντασή του μπορεί να μειωθεί με τεχνικές απόσπασης προσοχής, χαλάρωσης, ειδικές τεχνικές αναπνοών ή με επιβράβευση. Πολλές φορές τα μικρά παιδιά χρησιμοποιούν την λέξη «πόνος» για διαφορετικές καταστάσεις, όπως όταν φοβούνται, νιώθουν άγχος ή δυσφορία. Αυτό πρέπει να το γνωρίζουν οι γονείς, για παράδειγμα να μην εκπλήσσονται όταν το παιδί τους λέει ότι πονάει με το που ακουμπάει ο γιατρός το στηθοσκόπιο στο δέρμα και να μην αρνούνται αυτήν τη διαπίστωση του παιδιού τους.

Πριν από την εξέταση, είναι σημαντικό γονείς και παιδί να γνωρίζουν τον λόγο για τον οποίο θα γίνει η εξέταση και ποιο όφελος θα προκύψει από αυτήν. Επίσης πρέπει να περιγράψουμε στο παιδί τον τόπο όπου θα γίνει, τι περίπου θα συμβεί, τι περίπου θα νιώσει. Μπορεί να χρειαστεί να εξηγήσουμε ξανά και ξανά στο παιδί την διαδικασία και να απαντούμε σε τυχόν ερωτήσεις του. Οι επεξηγήσεις αυτές πρέπει να γίνονται δυο τρεις μέρες πριν την εξέταση όσο πιο μεγάλο είναι το παιδί (σχολικής ηλικίας και έφηβοι), ενώ όσο πιο μικρό είναι τόσο οι επεξηγήσεις μας πρέπει να γίνονται αμέσως πριν την επέμβαση.
Συχνά βοηθάει πριν την εξέταση ή και μετά από αυτήν οι γονείς να παίξουν με το παιδί κάνοντας μια αναπαράσταση της διαδικασίας, με αλλαγές ρόλων, με το παιδί να είναι ο γιατρός και η μητέρα ο ασθενής κλπ.

Κατά την διάρκεια της διαδικασίας, οι γονείς είναι καλό να είναι παρόντες και μαζί με το παιδί τους, ανεξάρτητα από ηλικία. Οι επαγγελματίες υγείας θα πρέπει να ενθαρρύνουν την παρουσία του γονέα κατά την διάρκεια της εξέτασης και να καθοδηγούν κατάλληλα την μητέρα ή/ και τον πατέρα στο πως θα βοηθήσει το παιδί. Η συντριπτική πλειονότητα των εξετάσεων μπορεί και πρέπει να γίνουν με το παιδί σε σωματική επαφή με τους γονείς του: στην αγκαλιά ή τουλάχιστον κρατώντας το χέρι του παιδιού.

Ο μητρικός θηλασμός κατά την διάρκεια μιας επώδυνης για το παιδί διαδικασίας ή αμέσως μετά έχει αποδειχθεί ότι μειώνει τον πόνο και το κλάμα του παιδιού και πρέπει να ενθαρρύνεται από τους επαγγελματίες υγείας. Ο εμβολιασμός για παράδειγμα μπορεί να γίνεται με το μωρό αγκαλιά στο στήθος της μαμάς του.

Πέραν του στήθους, ιδέες απόσπασης προσοχής για μικρά βρέφη κάτω των 6 μηνών είναι:
•Χάιδεμα στο πρόσωπο ή ελαφρύ ρυθμικό χτύπημα του γονιού
•Βρεφικά παιχνίδια όπως κουδουνίστρες, καμπανάκια κλπ
•Οι γονείς να τραγουδούν στο μωρό κάτι που έχει συνηθίσει και του αρέσει
•Φάσκιωμα του βρέφους, αν αυτό το ηρεμεί, για παράδειγμα σε αιμοληψία στο ένα χέρια φασκιώνουμε το άλλο χέρι και τα πόδια.
•Χορήγηση σουκρόζης κατά την διάρκεια του επώδυνου ερεθίσματος
•Πιπίλα

Για μεγαλύτερα βρέφη και νήπια:
•Αγκαλιά με το παιδί αν γίνεται καθιστό και όχι ξαπλωμένο, αγκαλιά με τον γονιό
•Απόσπαση προσοχής με φούσκες
•Παιχνίδια, ιδιαίτερα με κουμπιά που κάνουν ήχο
•Παιχνίδια με φώτα και κουμπιά
•Βιβλιαράκια
•Τραγούδισμα αγαπημένων τραγουδιών για το παιδί
•Τραγουδάκι στο ipod
•Βίντεο με κατάλληλο για την ηλικία παιδικό περιεχόμενο στο youtube

Για μεγαλύτερα παιδιά:
•Βαθιές ανάσες, σαν να φυσάνε κάτι να φύγει μακριά: βαθιά ανάσα από την μύτη και δυνατό φύσημα εκπνοής
•Μέτρημα
•Μπουρμπουλήθρες και φούσκες
•Βιβλιαράκι, ιδιαίτερα με ήχους ή αριθμούς
•Αγαπημένο dvd στην τηλεόραση ή ηλεκτρονικό ή ipod τραγούδι ή youtube
•Ο γονιός παρακινεί το παιδί να σκεφτεί κάτι αγαπημένο, πχ μια πρόσφατη καλή εμπειρία, διακοπές, θάλασσα, αγαπημένο σπορ. Μπορεί να το κάνει σαν παιχνίδι απόκρυψης, πχ να μαντέψει ο γονιός με ερωτήσεις τι έχει στο μυαλό του το παιδί
•Ρωτάμε το παιδί κατά πόσο θέλει να παρακολουθεί και να βλέπει την διαδικασία ή προτιμάει να έχει την προσοχή του αλλού σε άλλη δραστηριότητα
•Λέμε στο μεγαλύτερο παιδί να σφίξει την γροθιά του δεξιού χεριού, την στιγμή που πχ γίνεται ένεση στο αριστερό χέρι. Αυτό βοηθάει στην χαλάρωση των μυών και έχει ως αποτέλεσμα λιγότερο πόνο.

Για εφήβους:
•Όπως παραπάνω, μόνο που πρέπει να ρωτήσουμε τον έφηβο κατά πόσο επιθυμεί την παρουσία του γονέα ή όχι, και αν ναι με ποιον τρόπο, αγκαλιά, άγγιγμα χεριού, χωρίς επαφή κλπ
•Τεχνικές χαλάρωσης, όπως το σφίξιμο του άλλου χεριού και οι βαθιές αργές ανάσες
•Ενθαρρύνουμε να φέρει στο νου του εικόνες, διακοπές κλπ όπως σε μικρότερα παιδιά
•Μιλάμε στο παιδί άνετα, μη επίσημα, με χιούμορ για να σπάσει ο πάγος
•Ηλεκτρονικό παιχνίδι, ipod, dvd κλπ

Σε γενικές γραμμές, κατά τη διάρκεια της διαδικασίας, είναι σημαντικό το παιδί να αισθανθεί ότι διατηρεί κάποιον έλεγχο έστω μικρών επιλογών: που θέλει να κάτσει; Πως θέλει να κάτσει; Θέλει να κοιτάξει την βελόνα ή όχι; Πως θέλει να αποσπαστεί η προσοχή του;

Είναι σημαντικό κατά την διάρκεια μιας επώδυνης εξέτασης οι γονείς να μένουν μαζί με το παιδί τους. Ακόμα και αν μετά από ενθάρρυνση και προετοιμασία, η μητέρα νιώθει ότι δεν μπορεί να παρευρίσκεται, είναι σημαντικό να ενθαρρύνουμε την παρουσία άλλου προσώπου που είναι οικείο στο παιδί.

Κατά την διάρκεια της επέμβασης είναι καλό ο γονιός να διατηρεί σωματική επαφή με το παιδί με αγκαλιά, κράτημα χεριού κλπ. Θυμίζει στο παιδί ότι μπορεί να χρησιμοποιήσει την μέθοδο απόσπασης προσοχής που συζήτησαν πριν, πχ: «Θα γίνει πιο εύκολο αν κάνεις τις ανάσες που είπαμε» ή «πες μου για την αγαπημένη σου παραλία». Ο γονιός πρέπει να κατανοήσει κατά πόσο το παιδί θέλει να μαθαίνει για την εξέλιξη της διαδικασίας. Συχνά δεν βοηθάει να λέμε στο παιδί ότι σε λίγο τελειώνει, αλλά είναι καλύτερο να αποσπούμε τελείως την προσοχή του.

Εάν το παιδί κλάψει κατά τη διάρκεια της εξέτασης είναι σημαντικό γονείς και επαγγελματίες υγείας να το κάνουν να νιώσει με τα λόγια τους ότι είναι εντάξει που κλαίει, ότι δεν είναι κακό. Αντίθετα είναι λάθος να λέμε στο παιδί ότι κάνει «σαν κλαψιάρης», να μιλάμε αρνητικά για τον τρόπο που εκδηλώνει το άγχος του ή να του αποδίδουμε αρνητικούς χαρακτηρισμούς και ταμπέλες (γκρινιάρης κλπ).

Φέρνοντας από το σπίτι αγαπημένα αντικείμενα ή κάτι για να απασχοληθεί γονιός και παιδί στην αναμονή μετριάζει την αγωνία και τον φόβο. Οι γονείς κατά την διάρκεια της εξέτασης δεν πρέπει να έχουν την προσοχή τους στραμμένη στην επιτυχή ή μη έκβαση της διαδικασίας αλλά αποκλειστικά στο παιδί τους.

Φάρμακα και ουσίες που μπορεί να αμβλύνουν τον πόνο ενός παιδιού κατά την διάρκεια μιας εξέτασης, ένεσης κλπ είναι κρέμες τοπικού αναισθητικού (emla) τις οποίες θα ήταν καλό να χρησιμοποιούμε ως επιλογή ακόμα και για τα μικρά βρέφη και πρόωρα, τα οποία φυσικά και νιώθουν τον πόνο και μπορεί να έχουν τραυματικές εμπειρίες από αυτόν.

Άλλη τακτική είναι η χορήγηση σουκρόζης (ζάχαρης) κατά την διάρκεια μιας επώδυνης εξέτασης σε βρέφος κάτω των 18 μηνών, εφόσον ο θηλασμός δεν συνιστά επιλογή. Η σουκρόζη χρησιμοποιείται με επιτυχία και στα πρόωρα στις εντατικές μονάδες νεογνών.

Ήπια μέθη ή ήπια αναισθησία χρησιμοποιείται σε βραχείες χειρουργικές επεμβάσεις και διαδικασίες που απαιτούν σχετική ακινησία, όπως η μαγνητική τομογραφία, σε πιο ελεγχόμενο και νοσοκομειακό περιβάλλον.

Για πιο βαριές ή χειρουργικές παρεμβάσεις (ράμματα, ανάταξη κατάγματος, αλλαγές στο τραύμα, οσφυονωτιαία παρακέντηση) θα μπορούσε να χορηγηθεί στο παιδί παυσίπονο (παρακεταμόλη ή/ και αντιφλεγμονώδες) πιπίλα/ επιβράβευση στο τέλος όχι με γλυκό, αλλά βόλτα, παιχνίδι, αυτοκόλλητο κλπ).

Μετά την εξέταση, οι γονείς είναι επιθυμητό να έχουν προβλέψει επαρκή χρόνο για να ηρεμήσουν το παιδί. Δεν πρέπει να βιάζονται να φύγουν από το ιατρείο. Μένουν με το παιδί έως ότου εκείνο ηρεμήσει, δίνουν αγκαλιά όταν και για όσο χρειάζεται, προσφέρουν φαγητό ή η μητέρα θηλάζει το βρέφος της. Οι γονείς είναι καλό να μιλήσουν στο παιδί με θετικό τρόπο για πράγματα που εκείνο έκανε θετικά, ή για πράγματα που βοήθησαν να γίνει πιο ομαλή η εξέταση. Ακόμα και αν το παιδί συνεχίζει να είναι ανήσυχο, είναι καλό να βρουν κάτι θετικό να αναφέρουν. Αυτό βοηθάει το παιδί να νιώσει την αίσθηση ότι τα κατάφερε, ότι πήγε καλά. Παινεύουμε το παιδί για το πόσο καλά συνεργάστηκε. Γονείς και επαγγελματίες υγείας μπορούν να δώσουν στο παιδί μια απλή επιβράβευση, πχ ένα αυτοκόλλητο, μια βόλτα. Γλυκά δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται ποτέ ως επιβράβευση. Επίσης, δεν είναι καλή ιδέα ο γονιός να υπόσχεται στο παιδί δώρο ή αγορά παιχνιδιού από τα μαγαζιά, αλλά αντίθετα η επιβράβευση δεν θα πρέπει να είναι υλικό τόσο, αλλά ηθική, ψυχολογική.

Οι γονείς έχουμε έναν σημαντικό ρόλο να βοηθούμε τα παιδιά να μάθουν να ανταπεξέρχονται στις δυσκολίες της ζωής, στις οποίες περιλαμβάνονται ιατρικές εξετάσεις και νοσηλείες. Στις δύσκολες στιγμές κανείς δεν μπορεί να βοηθήσει ένα παιδί όσο ο γονιός του και κανείς δεν γνωρίζει το παιδί όσο ο γονιός του. Οι επαγγελματίες υγείας έχουν χρέος να ενθαρρύνουν αντί να αποθαρρύνουν την όσο γίνεται ομαλότερη έκβαση των επώδυνων εμπειριών για τα παιδιά, άρα πρέπει να δέχονται την παρουσία των γονιών μαζί με το παιδί. Πρέπει όλοι να βοηθήσουμε ώστε να σταματήσει ο απαρηγόρητος πόνος με το τρομοκρατημένο μικρό παιδί στο δωμάτιο με τους γιατρούς και την μητέρα έντρομη έξω από την κλειστή πόρτα. Οι αναχρονιστικές αυτές εικόνες που χαράσσουν για πάντα ευαίσθητες ψυχές πρέπει να τελειώσουν στην χώρα μας, όπως πρέπει να τελειώσουν και οι τραυματικές εμπειρίες των παιδιών σε ελληνικά νοσοκομεία και ιατρεία χωρίς την παρηγοριά της παρουσίας των γονιών τους.