Η παιδική παχυσαρκία παρουσιάζει δραματική αύξηση τα τελευταία χρόνια.
Συνεργάστηκε η Αλεξάνδρα Κοσμαρίκου
Παιδίατρος - Ομοιοπαθητική Ιατρική
Παχυσαρκία είναι η παθολογικά αυξημένη εναπόθεση λίπους στο ανθρώπινο σώμα. Το σώμα των παιδιών βρίσκεται σε διαρκή μεταβολή και υπάρχουν κάποια περιθώρια βάρους στα οποία μπορεί να κινηθεί ένα παιδί παραμένοντας στα φυσιολογικά όρια. Οι παιδίατροι για να ελέγξουν το βάρος του παιδιού σε σχέση με την ηλικία του συμβουλεύονται ειδικές καμπύλες ανάπτυξης. H χρήση του Δείκτη Μάζας Σώματος στα παιδιά αποτελεί τον πλέον αποδεκτό τρόπο αξιολόγησης της παχυσαρκίας. Υπέρβαρα θεωρούνται τα παιδιά με ΔΜΣ μεγαλύτερο της 85ης εκατοστιαίας θέσης (ΕΘ) και παχύσαρκα αυτά, των οποίων ο ΔΜΣ είναι μεγαλύτερος της 95ης ΕΘ για την ηλικία και το φύλο. Στην Ελλάδα, το ποσοστό υπερβαρότητας και παχυσαρκίας κατά την παιδική και εφηβική ηλικία υπερβαίνει το 30%.
Μία από τις πιο κρίσιμες περιόδους για την εκδήλωση της παχυσαρκίας στα παιδιά είναι η νεογνική. Νεογνά τόσο με αυξημένο όσο και με μειωμένο βάρος γέννησης για την ηλικία κύησης έχουν μεγαλύτερη προδιάθεση εκδήλωσης παχυσαρκίας μεταγενέστερα. Η δεύτερη πιο επικίνδυνη περίοδος είναι η ηλικία των 5-7 χρόνων, οπότε προκύπτει απότομη αύξηση των λιποκυττάρων, και η τρίτη είναι η περίοδος της εφηβείας, κατά την οποία οι ορμονικές μεταβολές συμβάλλουν στην αύξηση των λιποκυττάρων και στην ανακατανομή του λίπους.
Αίτια
Παρότι υπάρχουν ορισμένες γενετικές και ενδοκρινολογικές νόσοι (διαταραχές της λειτουργίας του θυρεοειδούς αδένα, των επινεφριδίων, των ωοθηκών, του υποθαλάμου και της υπόφυσης) που προκαλούν παχυσαρκία, στη μεγάλη πλειοψηφία των παχύσαρκων παιδιών, δεν υφίστανται παθολογικά αίτια. Τα μη οργανικά αίτια συνοψίζονται σε 2 μεγάλες κατηγορίες: γενετικά και περιβαλλοντικά.
Γενετικά αίτια
Εάν ένας γονέας είναι παχύσαρκος το παιδί έχει 50% πιθανότητα να γίνει παχύσαρκο, ενώ εάν και οι δύο γονείς είναι παχύσαρκοι το ποσοστό ανέρχεται στο 80%. Εκτός από το γενετικό υλικό, αυτό που μεταδίδεται κυρίως είναι οι λανθασμένες διατροφικές συνήθειες των γονέων οι οποίες τείνουν να γίνουν «κληρονομικές», διαποτίζοντας την καθημερινότητα των παιδιών τους.
Περιβαλλοντικά αίτια
Η λανθασμένη διατροφή, η ελαττωμένη σωματική δραστηριότητα και διάφοροι ψυχοκοινωνικοί λόγοι μπορούν μεμονωμένα ή σε συνδυασμό να προκαλέσουν παχυσαρκία.
Υπερσιτισμός – Λανθασμένη διατροφή
Αποτελεί ένα από τα πιο συνηθισμένα αίτια παχυσαρκίας στην εποχή μας. Τα σημερινά παιδιά προσλαμβάνουν καθημερινά και σε μακροχρόνια βάση περισσότερες θερμίδες σε σχέση με αυτές που καταναλώνει ο οργανισμός τους. Επίσης, το διατροφικό πλέγμα των τελευταίων δεκατιών χαρακτηρίζεται από μείωση της κατανάλωσης φρούτων, λαχανικών, οσπρίων και ψαριού, και υπερκατανάλωση τροφών με υψηλή περιεκτικότητα σε ζωικά λίπη, αλάτι και απλά σάκχαρα.
Ανεπαρκής σωματική δραστηριότητα
Η μειωμένη φυσική δραστηριότητα έχει σαν αποτέλεσμα την ελαττωμένη «δαπάνη» ενέργειας. Τη σημερινή εποχή το καθημερινό παιχνίδι έχει αντικατασταθεί από καθιστικές δραστηριότητες (διάβασμα, τηλεόραση, υπολογιστής, βιντεοπαιχνίδια) αφού οι ευκαιρίες για άθληση και παιχνίδι στη γειτονιά είναι περιορισμένες λόγω μικρής διαθεσιμότητας χώρων και μείωσης του ελεύθερου χρόνου των γονέων. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα η ενέργεια των τροφών να αποθηκεύεται ως λίπος αντί να «καίγεται» με το παιχνίδι.
Ψυχοκοινωνικοί λόγοι
Η ελλιπής, ή μάλλον ελλιπέστατη, ενημέρωση των παιδιών, των γονέων, αλλά και των παππούδων-γιαγιάδων σχετικά με τους κινδύνους για την υγεία που εγκυμονεί η λανθασμένη διατροφή, αποτελεί μια σοβαρή παράμετρο στο γρίφο της παιδικής παχυσαρκίας στην Ελλάδα.
Ο σημερινός τρόπος ζωής χτυπά την καρδιά της παραδοσιακής οικογενειακής ζωής, επιφορτίζοντας τους γονείς με διακριτές επαγγελματικές ενασχολήσεις που απορροφούν μεγάλο μέρος του χρόνου και της ενεργητικότητάς τους, που στερούν φυσικά από την επικοινωνία και τη συναναστροφή με τα παιδιά τους. Η έλλειψη της γονικής επιτήρησης έχει ως αποτέλεσμα τα παιδιά να μένουν πολλές ώρες μόνα στο σπίτι, χωρίς να υπάρχει έλεγχος της ποσότητας και του είδους τροφίμων που καταναλώνουν και η διαδικασία του γεύματος να γίνεται σε ατομικό επίπεδο και όχι σε οικογενειακό. Τα παιδιά, επίσης, χωρίς τον έλεγχο των γονέων, περνούν πολλές ώρες μπροστά στην τηλεόραση λαμβάνοντας λανθασμένα διαφημιστικά διατροφικά μηνύματα.
Λόγω πίεσης χρόνου τα παιδιά δεν τρώνε πρωινό, έχουν ακατάστατα γεύματα γενικότερα και συχνά καταφεύγουν στο έτοιμο φαγητό, «φτωχό διατροφικά». Οι γονείς λόγω της έλλειψης χρόνου υποκύπτουν συχνά στις απαιτήσεις του παιδιού ετοιμάζοντας εκ των προτέρων «ειδικό» φαγητό. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να περιορίζεται σημαντικά η ποικιλία στη διατροφή και να μη διαμορφώνεται προσωπική διατροφική συνείδηση. Επίσης, η χρήση τροφίμων και ποτών ως μέσα ανταμοιβής, επιβράβευσης ή τιμωρίας καλλιεργεί την ιδέα ότι το φαγητό έχει τη δύναμη να προκαλεί ευχάριστα ή δυσάρεστα συναισθήματα, να ανακουφίζει ή να υποκαθιστά την ανθρώπινη παρουσία. ‘Ετσι, τα παιδιά μαθαίνουν από μικρή ηλικία να χρησιμοποιούν το φαγητό ως καταπραϋντικό-ηρεμιστικό σε έντονα αρνητικά συναισθήματα όπως λύπη, στενοχώρια, άγχος αλλά και ενάντια στην μονοτονία. Επίσης, στην ελληνική κοινωνία πολλά παιδιά περνούν αρκετό χρόνο με τον παππού και τη γιαγιά οι οποίοι, άθελά τους, συχνά συνεισφέρουν στις κακές διατροφικές συνήθειες. Μαθημένοι από την εποχή τους, όπου το αυξημένο βάρος ήταν ένδειξη υγείας, ευζωίας και υψηλού κοινωνικο-οικονομικού επιπέδου, διατηρούν ακόμα τη νοοτροπία ότι ένα παχουλό παιδί «σφύζει από υγεία». ‘Ετσι, συχνά προσφέρουν γενναίες μερίδες φαγητού και κακομαθαίνουν τα εγγόνια με γλυκίσματα.
Επιπλοκές
Οι επιπλοκές της παιδικής παχυσαρκίας διακρίνονται σε σωματικές και ψυχοκοινωνικές.
- Σωματικές:
1) Καρδιοαναπνευστικές: σύνδρομο υποαερισμού ή άπνοιες κατά τον ύπνο, αρτηριακή υπέρταση, προδιάθεση για αρτηριοσκλήρυνση. Επίσης, τα υπέρβαρα παιδιά παρουσιάζουν σημαντικά αυξημένη συχνότητα άσθματος σε σχέση με παιδιά φυσιολογικού σωματικού βάρους.
2) Ορθοπαιδικές: καταπονήσεις των αρθρώσεων, με επίμονους πόνους ιδιαίτερα στα γόνατα και στην περιοχή της μέσης. Προδιάθεση για επιφυσιόληση μηριαίου οστού και παθολογική κλίση των κάτω άκρων.
3) Μεταβολικές/Ορμονικές: δυσλιπιδαιμία (αύξηση χοληστερίνης ή τριγλυκεριδίων), αύξηση ουρικού οξέος, υπερινσουλιναιμία, σακχαρώδης διαβήτης τύπου 2, διαταραχές εμμήνου ρύσεως, σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών, μελανίζουσα ακάνθωση, πρώιμη έναρξη εφηβείας, λιπώδης διήθηση ήπατος και χολολιθίαση. Σημαντικό είναι επίσης ότι το μεταβολικό σύνδρομο, (υπερινσουλιναιμία, υπέρταση, υπερτριγλυκεριδαιμία και χαμηλή HDL), απαντά σε σημαντικά υψηλότερη συχνότητα σε υπέρβαρους και παχύσαρκους έφηβους, σε σχέση με τους συνομήλικούς τους με φυσιολογικό βάρος.
- Ψυχοκοινωνικές: τα υπέρβαρα και παχύσαρκα παιδιά συχνά υποφέρουν από χαμηλή αυτοεκτίμηση, τάσεις απομόνωσης και δυσαρέσκεια για την εικόνα του σώματός τους. Επίσης γίνονται συχνότερα αντικείμενα κακόβουλων πειραγμάτων στο σχολικό περιβάλλον. Εν τέλει, η παχυσαρκία προδιαθέτει στην εκδήλωση κατάθλιψης και διαταραχών διατροφικής συμπεριφοράς (νευρογενής ανορεξία ή βουλιμία), ιδίως στους εφήβους.
Που βασίζεται η σωστή αντιμετώπιση
Η θεραπεία της παχυσαρκίας απαιτεί μια πολυδιάστατη προσέγγιση που πρέπει να στοχεύει στην υιοθέτηση σωστών διατροφικών συνηθειών και στην αύξηση της σωματικής δραστηριότητας με έμφαση στην αλλαγή συνηθειών και γενικότερα της συμπεριφοράς. Το πρώτο βήμα είναι η επίσκεψη στον Παιδίατρο και η συζήτηση του προβλήματος. Λόγω της ελλιπούς ενημέρωσης πολλοί γονείς δεν εκτιμούν την υπάρχουσα παχυσαρκία ενώ άλλοι συχνά πανικόβλητοι «βλέπουν» παιδική παχυσαρκία εκεί που δεν υπάρχει!
Η σωστή διατροφή
Οι γονείς είναι αυτοί που ελέγχουν το είδος της τροφής που υπάρχει στο σπίτι, πώς αυτή μαγειρεύεται, που και πότε καταναλώνεται και οι ίδιοι πρώτα απ’όλα πρέπει να δίνουν το καλό παράδειγμα στις διατροφικές επιλογές. Φροντίστε τα παιδιά σας να έχουν μία ισορροπημένη, ποικίλη διατροφή, η οποία να αποτελείται ημερησίως από 5 γεύματα (πρωινό, δεκατιανό, μεσημεριανό, απογευματινό και βραδυνό). Αυξήστε την κατανάλωση φρούτων και λαχανικών, κατηγορίες τροφών όχι ιδιαίτερα αγαπητές στα παιδιά. Ενισχύστε τα οικογενειακά γεύματα, χρησιμοποιώντας για την παρασκευή τους μικρή ποσότητα αλατιού και λαδιού και μειώστε τη συχνότητα κατανάλωσης έτοιμου φαγητού, πλούσιου σε κορεσμένα λιπαρά, αλάτι και ζάχαρη. Ελαττώστε τις “λιχουδιές”: γαριδάκια, πατατάκια, σοκοφρέτες, σοκολατάκια κτλ. Προσπαθήστε να τις προσφέρετε με μέτρο, μια με δύο φορές την εβδομάδα, ανάλογα, και σε ώρα που να μη συμπίπτει με την ώρα του γεύματος. Ταυτόχρονα περιορίστε τη λήψη σακχαρούχων αναψυκτικών και ενισχύστε τη λήψη νερού. Επίσης, μάθετε στα παιδιά σας να αναγνωρίζουν το αίσθημα της πείνας και να τρώνε μόνο εκείνες τις ώρες. Διδάξτε τους να σέβονται το αίσθημα του κορεσμού με το να τρώνε μέχρι να ικανοποιηθούν, χωρίς να τα υποχρεώνετε να αδειάσουν το πιάτο τους. Αποφεύγετε το φαγητό μπροστά στην τηλεόραση ή σε οθόνη υπολογιστή. Κατ’αυτόν τον τρόπο δεν γίνεται αντιληπτό το αίσθημα του κορεσμού και ευνοούνται οι λανθασμένες διατροφικές επιλογές λόγω έλλειψης γονικής επιτήρησης. Εν τέλει, λάβετε υπόψη ότι στα παιδιά δεν επιτρέπεται η απότομη απώλεια βάρους με αυστηρές δίαιτες διότι είναι στερητικές και μπορεί να επηρεάσουν την ανάπτυξή τους. Επιτυχής μακροχρόνια προσέγγιση της παιδικής παχυσαρκίας θεωρείται η διατήρηση του βάρους σταθερού με την ανάπτυξη του παιδιού σε ύψος.
Αύξηση της σωματικής δραστηριότητας
Αντίβαρο στις λιχουδιές και στις διατροφικές «υπερβάσεις» αποτελεί η τακτική φυσική δραστηριότητα. Η σωματική άσκηση ενδυναμώνει το μυοσκελετικό σύστημα, μειώνει την συνολική ποσότητα του λιπώδους ιστού και επηρεάζει θετικά την κατανομή του λίπους. Επίσης, η τακτική άσκηση μπορεί να συμβάλλει στην αύξηση του μεταβολικού ρυθμού, καθιστώντας ευκολότερο τον έλεγχο του βάρους. Παροτρύνετε τα παιδιά σας στην αύξηση της κίνησης στην καθημερινότητα. Οι υπόλοιπες εξωσχολικές δραστηριότητες (ξένες γλώσσες, μουσική, φροντιστήρια, κομπιούτερ κλπ) δεν πρέπει να καταργούν το καθημερινό παιχνίδι και την άσκηση.
Μακροχρόνια επιτυχία –απώλεια και διατήρηση του βάρους- μπορεί να υπάρξει μόνο εφ’όσον το παιδί μπορέσει να υιοθετήσει σε μόνιμη βάση νέες συνήθειες ως προς τη διατροφή και τη σωματική δραστηριότητα, κάτι το οποίο καλλιεργείται και δεν επέρχεται από τη μια στιγμή στην άλλη. Η τροποποίηση της συμπεριφοράς είναι ο ακρογωνιαίος λίθος της αντιμετώπισης της παχυσαρκίας και έχει επιτυχία στα παιδιά μόνο αν υπάρχει η συμμετοχή όλης της οικογένειας.
Σχόλια